کرایوتراپی یا سرما درمانی

کرایوتراپی یا سرمادرمانی با استفاده از سرمای شدید تولید شده از گاز نیتروژن مایع، گاز آرگون و یا دی ‏اکسیدکربن انجام می‏ شود. از این روش برای رفع ضایعات پوستی، تومور و… استفاده می شود.

کرایوتراپی یا سرما درمانی چگونه انجام می شود؟

دستگاه کرایو دارای مخزنی دو جداره و عایق شده می باشد که حاوی ازت مایع یا نیتروژن مایع (Liquid Nitrogen Cryo) است. هنگامی که نیتروژن مایع به درجه 320- تا 346- فارنهایت برسد هر چیزی که در نزدیکی آن قرار بگیرد منجمد می‏ شود. در نتیجه حتما باید برای بافت ‏های مخرب استفاده شود تا از بین بروند. برای تومورهای خارجی، نیتروژن مایع به طور مستقیم به سلول‏ های سرطانی اسپری می شود.

ضایعه پوستی اسپری شده، به مدت چند روز به صورت تاول سفید یا قرمز و کبود رنگ مشاهده شده و بعد از پوسته پوسته شدن ضایعه مذکور از بدن جدا خواهد شد. در طی این روند بدن با تولید سلول های جدید بافت جدیدی را جایگزین ضایعه فریز شده خواهد کرد. در نتیجه اثری از ضایعه مذکور باقی نخواهد ماند، جز در برخی موارد که ممکن است محل درمان به صورت لکه سفید کم رنگ یا اسکار باقی بماند.

توجه: در برخی از موارد، کرایوتراپی یک ضایعه باید چند نوبت انجام شود تا نتیجه‌ مطلوب حاصل شود.

فرآیند درمان با کرایوتراپی

مکانیسم کرایوتراپی را در ۳ فاز می توان تشریح کرد:

فاز اول، فاز انتقال حرارت:

• رایج‌ترین ماده مورد استفاده در کرایو، نیتروژن مایع است که باید به صورت اسپری و یا پروب روی ضایعه استفاده شود تا نقطه جوشی معادل ۱۹۶- درجه سانتی گراد ایجاد کند و با استفاده از آن بر روی ضایعه یک فاز انتقال حرارت سریع از پوست به مایع فریز کننده اتفاق افتاده و مقدمات تخریب سلولی در محل ضایعه فراهم می شود.

فاز دوم، فاز تخریب سلولی:

•فریز ضایعه به سبب شرایط هیپراسموتیک داخل سلولی، تخریب ناگهانی و سریع سلولی را به دنبال دارد. مطالعات نشان داده است که پس از یک تخریب سریع، توانایی تولید کلاژن فیبروبلاست ها به حداقل می رسد و این موجبات درمان ضایعاتی نظیر کلوئیدها را به بهترین وجه فراهم می کند.

فاز سوم، فاز التهابی:

• این التهاب با ادامه قرمزی و گاهی تاول همراه است و پاسخ طبیعی به فرآیند مرگ سلولی می باشد.

• توضیح: لازم به ذکر است که برودت ۱۹۶- درجه فقط در صورت استفاده ازت مایع و استمرار اسپری آن بر روی ضایعه ایجاد می شود و در صورتی که ازت مایع را با سواپ روی ضایعه بزنیم فقط برودتی معادل ۲۰- درجه منتقل می شود و در بسیاری از موارد باعث عدم موفقیت در درمان یا درمان ناقص می شود.

کرایوتراپی در چه مواردی کاربرد دارد؟

کرایوتراپی یا سرمادرمانی با ازت مایع، یکی از روش‌های رایج برای درمان ضایعات و بیماری های پوستی، خال، زگیل (تناسلی و غیرتناسلی) زوائد و لک های پوستی، هموروئید، بعضی سرطان ها مانند سرطان پروستات و کبد، بیماری های دهان و تومورهای استخوانی است. این روش بر مبنای تخریب سلول‌های هدف با سرد کردن ناگهانی آن‌ها پایه ریزی شده است و برای طیف وسیعی از بیماری ها کاربرد دارد. این روش درمان می تواند روی بافت های خارجی (روی پوست) و بافت های داخلی (داخل بدن) استفاده شود.

روش های کرایوتراپی

روش های کرایوتراپی متنوعی برای منجمد کردن بافت ها وجود دارد و روش مورد استفاده به محل بافتی که نیاز به درمان دارد، بستگی دارد.

خارجی

اگر بافت مورد نظر روی سطح پوست قرار داشته باشد، پزشک از دستگاه اسپری و سواب پنبه ای برای اعمال انجماد استفاده می کند. همچنین برای ایجاد حالت انجماد بیشتر از نیتروژن مایع استفاده می شود.

داخلی

برای درمان بیماری های داخل بدن مانند سلول های پیش سرطانی یا تومورها، پزشک از کرایو پروب استفاده می کند.

نحوه درمان تومور با کرایوتراپی

کرایوتراپی برای درمان تومور و ضایعات اضافی روی سطح پوست به کار می ‏رود. از این روش برای درمان تومورهای داخلی مانند تومورهای استخوانی استفاده می‏ شود. در این حالت نیتروژن مایع یا گاز آرگون از طریق یک محفظه تو خالی (پروب کرایو) که در نزدیکی تومور قرار می‏ گیرد به جریان درمی ‏آید. پزشک از طریق سونوگرافی یا MRI پروب کرایو را هدایت می ‏کند و بر میزان انجماد سلول‏ ها نظارت دارد. بنابراین آسیبی به بافت ‏های سالم اطراف نمی‏ رسد. پس از جراحی بافت یخ زده ذوب می‏ شود و از طریق بدن آن را جذب یا حل می‏ کند.

درمان سرطان با کرایوتراپی

سرما درمانی برای چندین سرطان مختلف کاربرد دارد. علاوه بر سرطان کبد و پروستات برای سرطان پوست در مراحل اولیه نیز تاثیرگذار است. محققان سرمادرمانی را برای بهبود بسیاری از سرطان‏های دیگر مانند سرطان سینه، روده بزرگ و کلیه ارزشمند و موثر می ‏دانند. همچنین در صدد ترکیب این روش درمانی با دیگر تکنیک‏ های دیگر مانند هورمون درمانی، شیمی درمانی و پرتو درمانی هستند.

قابل ذکر است که برای درمان سرطان پروستات تنها زمانی از کرایو استفاده می‏ شود که سرطان از غدد پروستات بیرون نرفته باشد. در صورت گسترده شدن آن استفاده از کرایو توصیه نمی ‏شود.

به طور خلاصه این روش در درمان سرطان های زیر قابل استفاده می باشد:

• سرطان استخوان.
• سرطان دهانه رحم، سرطان کبد، سرطان پروستات.
• سلول های پیش سرطانی در دهانه رحم (انتهای پایین رحم).
• سلول های پیش سرطانی و در مراحل اولیه سرطان پوست شامل کارسینوم سلول سنگ فرشی (Squamous Cell Carcinoma) و کارسینوم سلول بازال ( Basal Cell Carcinoma).
• رتینوبلاستوما (Retinoblastoma)  که سرطان شبکیه چشم در کودکان است.

موارد کاربرد کرایوتراپی درمان بیماری های پوستی:

• تغییر رنگ پوست (پیگمانتاسیون ها): مانند لک‌های ناشی از آفتاب و لنتیگو.
• سالک
• برخی ضایعات پیش بدخیمی: مانند کراتوز آکتینیک.
• ضایعات عروقی مانند: انواع همانژیوم‌ها از جمله سارکوم کاپوزی..
• برخی ضایعات ویروسی مثل زگیل و مولوسکوم کنتاژیوزوم.
• کیست‌ها و ضایعات توموری خوش خیم مانند: میلیا، زائده‌های گوشتی (skin tag) و کراتوز سباسه.
• اسکارهای هیپرتروفیک و کلوئیدها.
• از طریق کرایو می‏ توان برای کاهش لک‏ های پوستی و کمرنگ کردن تاتو نیز استفاده کرد.
• بیماری های پوستی مانند زگیل، لکه های تیره و زوائد پوستی

فواید کرایوتراپی

از فواید کرایوتراپی قابل تکرار بودن آن است. برای افرادی که به علت‏ های پزشکی نمی ‏توانند پرتو درمانی کنند از جلسات متعدد کرایوتراپی استفاده می‏ شود تا وقتی که سلول‏های غیرطبیعی از بین بروند. نسبت به روش‏ های دیگر کمتر تهاجمی و هزینه جلسات آن مقرون به صرفه است. زمان بهبودی و ریکاوری آن کوتاه‏تر می ‏باشد. گاهی می ‏توان تنها با بی‏ حسی موضعی سرما درمانی را انجام داد. همچنین پزشکان متخصص زنان بیشتر از روش کرایوتراپی (فریز) استفاده می‏ کنند.

عوارض کرایوتراپی

مانند دیگر روش های درمانی کرایوتراپی هم عوارض جانبی دارد. هرچند عوارض آن نسبت به دیگر روش‏ها کمتر و ملایم‏تر است اما با توجه به ناحیه انجام آن متفاوت است.

• این روش برای بانوان مشکل ناباروری و تخمک ‏گذاری ایجاد نمی‏ کند اما ممکن است باعث گرفتگی رحم، درد و خون‏ریزی شود.
• در مورد سرطان پوست ممکن است بعد از جلسه درمانی، پوست ملتهب و متورم شود و گاهی رنگدانه پوست و موهای ناحیه درمان از بین بروند. این عوارض موقتی هستند و بهبود می‏ یابند.
• آسیب عصبی که ممکن است منجر به کاهش احساس شود
• شکستگی استخوان به دلیل دفرمه شدن استخوان بر اثر سرما
• تورم، جای زخم و عفونت پوست

موارد منع کرایوتراپی

عدم تحمل سرما، سابقه‌ کهیر سرد، کرایوگلوبینمی (نوعی ناهنجاری خونی)، سابقه‌ی سندرم رینود، هر بیماری که در آن سطح بالای کرایوگلوبولین وجود دارد (مثل کولیت اولسروز فعال، بیماری کلاژن واسکولار شدید و فعال).

حساسیت شناخته شده یا واکنش های ناخواسته مهم نسبت به کرایوتراپی، بیمارانی که احتمال هیپوپیگمانتاسیون را قبول نمی‌کنند، برخی بدخیمی ها (ملانوم و کارسینوم سلول‌های سنگفرشی)، ضایعاتی که در مناطق با خون رسانی ضعیف واقع شده‌اند، و ضایعاتی که نیاز به بیوپسی برای تشخیص دارند.

استفاده از کرایو در درمان خال‌های ملانوسیتیک که ضایعات پیش سرطانی محسوب می شوند، ممنوع است زیرا تغییرات داخل سلول در اثر سرما تمایل به بدخیمی این ضایعات را تسریع و تسهیل می نماید.

مراقبت‏ های قبل از کرایوتراپی

• 12 ساعت قبل از کرایوتراپی ناشتا باشید.
• اگر در حال مصرف دارویی خاص هستید به پزشک خود اطلاع دهید.

مراقبت ‏های بعد از کرایوتراپی

• به طور مرتب پانسمان را تعویض کنید تا از عفونت جلوگیری شود.
• در صورت انجام کرایو داخلی ممکن است دو سه روز در بیمارستان بستری شوید.

بعد از انجام کرایوتراپی باید انتظار چه چیزی داشته باشید؟

اگر کرایوتراپی را برای بافت خارجی انجام داده باشید، محل تحت درمان قرمز و متورم خواهد شد. ممکن است احساس درد خفیفی کنید که تا 2 تا 3 روز بعد از بین خواهد رفت.

اگر کرایوتراپی داخلی انجام داده باشید، تا 3 روز بعد احساس درد ملایمی در ناحیه تحت درمان خواهید داشت. زنانی که کرایوتراپی دهانه رحم انجام داده اند ممکن است چند روز تا چند هفته ترشحات آبکی داشته باشند. 

کرایوتراپی خارجی باعث انجماد و جدا شدن زائده و مرگ سلول های آن می شود و سلول های سالم جدید به جای سلول های مرده رشد خواهد کرد.

چرا پزشکان از کرایوتراپی استفاده می کنند؟

کرایوتراپی یک روش درمانی با تهاجم کم است. این روش درمانی بافت های بیمار و یا آسیب دیده را از بین می برد. کرایوتراپی معمولا بدون جراحی باز انجام می شود. بیشتر افراد بعد از انجام این درمان به سرعت و با تجربه حداقل درد، بهبود پیدا می کنند.